Nawozy

Produkcja nawozów mineralnych w Polsce Polska jest liczącym się w Europie i w świecie producentem nawozów mineralnych, gdyż krajowy przemysł nawozowy wytwarza 1,5% światowej produkcji nawozów azotowych i ok. 1,6% nawozów fosforowych .

W skali europejskiej Polska jest trzecim pod względem wielkości produkcji producentem nawozów azotowych (po Rosji i Ukrainie) oraz drugim (po Rosji) wytwórcą nawozów fosforowych .

Produkcja nawozów mineralnych w Polsce odbywa się w dwóch zróżnicowanych sektorach. Podstawowy sektor stanowią duże zakłady chemiczne zaliczane do grupy przedsiębiorstw tzw. wielkiej syntezy chemicznej, wytwarzające sypkie nawozy Lublin azotowe, fosforowe, potasowe i wieloskładnikowe. Obejmuje on także produkcję coraz popularniejszego nawozu płynnego, jakim jest roztwór saletrzano-mocznikowy (RSM). Większość z tych zakładów oprócz nawozów wytwarza także inne chemikalia.

Z lokalizacją tych zakładów wiąże się także regionalne zróżnicowanie produkcji nawozów mineralnych.

Najwięcej nawozów azotowych produkuje się w Polsce wschodniej (Zakłady Azotowe Puławy), a wieloskładnikowych w pół- nocno-zachodniej (Zakłady Chemiczne Police).

Produkcja nawozów fosforowych odbywa się blisko portów w Gdańsku i Szczecinie, co wiąże się z dostępnością surowców do ich produkcji, jakimi są fosforyty transportowane drogą morską.

W sektorze tym zatrudnionych jest prawie 12 tys. osób, a roczne przychody przekraczają 8 mln zł, co stanowi ok. 10% w stosunku do przychodów wszystkich zakładów wielkiej syntezy chemicznej. W ostatnich latach wyniki finansowe tych zakładów znacznie się poprawiły, a zadłużenie istotnie spadło. Nawozy azotowe produkowane są w 5 dużych fabrykach nawozów, których zdolności produkcyjne przekraczają 1,7 · 10-6 t N rocznie, zabezpieczając zarówno potrzeby krajowe, jak i eksportowe.

Należą do nich: Zakłady Azotowe Puławy, Zakłady Chemiczne Police, Zakłady Azotowe w Tarnowie – Mościcach, Zakłady Azotowe Kędzierzyn i Anwil Włocławek. Pewien udział w rynku nawozów azotowych posiadają także Zakłady Chemiczne Luboń, które są producentem nawozów wieloskładnikowych z dodatkiem azotu. Oprócz tego znaczącym importerem (częściowo także producentem) nawozów azotowych jest Yara Polska, która powstała w 2004 r. na bazie firmy Norsk Hydro. Yara Polska importuje przede wszystkim saletrę wapniową i posiada w chwili obecnej ok. 6% rynku nawozów azotowych do produkcji rolniczej oraz ok. 45% rynku nawozów do produkcji ogrodniczej. Produkcja nawozów azotowych w Polsce wzrastała począwszy od rozpoczęcia produkcji w latach 40. z ok. 40 tys. ton N do ponad 1 mln 600 tys. ton w roku 2005.

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych większość azotu trafiała na rynek polski, a wielkość produkcji była ściśle uzależniona od możliwości zagospodarowania nawozów na rynku krajowym. Pod koniec lat 90. o wielkości produkcji zaczęła decydować koniunktura eksportowa, uzależniona od cen nawozów na rynkach międzynarodowych oraz od cen gazu ziemnego. W ostatnim okresie znaczną część produkcji eksportowano (ok. 40% masy wyprodukowanych nawozów) ze względu na korzystne ceny nawozów w Europie i na świecie, a wartość nadwyżki eksportowej w najkorzystniejszych latach (2000 i 2003) przekraczała 120 mld USD.

Największymi odbiorcami polskich nawozów mineralnych są (w kolejności dostaw): Niemcy, Brazylia, Francja, Dania, USA i Czechy. W obrocie nawozami na rynku międzynarodowym dominuje eksport nawozów azotowych (wartość eksportu w 2005 r. wyniosła 239 mln USD), zaś w imporcie potas, gdyż Polska nie posiada złóż soli potasowej (tab. 5). Największym eksporterem nawozów azotowych są Zakłady Azotowe Puławy S.A., które w 2004 r. wyeksportowały ponad 1 mln 300 ton nawozów, w tym w większości w postaci RSM (ponad 850 tys. ton). Drugim w kolejności eksporterem są Zakłady Azotowe w Tarnowie – Mościcach, które wyeksportowały ponad 350 tys. Ton nawozów. Należy jednak podkreślić, że tak duży eksport nawozów azotowych nie wpłynął istotnie zarówno na ilość, jak i ich asortyment na rynku polskim. W strukturze produkcji nawozów azotowych dominują saletra amonowa i mocznik, czyli najbardziej popularne i najchętniej kupowane nawozy azotowe .

Coraz większym zainteresowaniem cieszy się także RSM, którego produkcja w ostatnich latach wzrosła kilkakrotnie. Największym producentem i eksporterem RSM są Zakłady Azotowe Puławy.

Nawozy fosforowe produkowane są w sześciu fabrykach, tj.: w Zakładach Chemicznych Police, w Gdańskich Zakładach Nawozów Fosforowych Fosfory, w Zakładach Fosfan Szczecin, Zakładach Chemicznych Luboń, Siarkopol Tarnobrzeg Sp. z o.o., oraz w Fabryce Nawozów Fosforowych Ubocz. Zakłady te wytwarzają ponad 530 tys. ton nawozów fosforowych (w postaci P2O5 ). Możliwości produkcyjne tych zakładów wynoszą ok. 650 tys. ton i umożliwiają zabezpieczenie zarówno zapotrzebowania krajowego, jak i potrzeb eksportowych. Nawozy fosforowe wytwarzane są w formie nawozów prostych, tj. superfosfatów pylistych (18% P2O5 ), granulowanych (19% P2O5 ) i mączek fosforytowych (29% P2O5 ). Większość z tych nawozów produkowana jest na bazie fosforytów i kwasu siarkowego. Produkcja superfosfatów odbywa się przede wszystkim w Zakładach Chemicznych Luboń, Zakładach Chemicznych Tarnobrzeg, Fosfanie Szczecin i Fosforach Gdańsk. Produkowane są także nawozy fosforowe skoncentrowane, np. superfosfaty potrójne (35 lub 46% P2O5 ), a także nawozy kompleksowe wieloskładnikowe o składzie NP, NPK lub PK dostosowanym do potrzeb pokarmowych roślin.

Surowcami do produkcji nawozów kompleksowych są przeważnie zmielone fosforyty, kwas fosforowy i amoniak lub sól potasowa. Łączna produkcja tych nawozów w 2004 r. wyniosła ok. 1 mln 700 tys. ton, z tego sprzedaż krajowa stanowiła ok. 60% (tab. 9). Największym producentem nawozów wieloskładnikowych są Zakłady Chemiczne Police, które produkują ponad 1 mln 350 tys. ton nawozów. W grupie nawozów wieloskładnikowych największy udział w produkcji posiadają nawozy NPK, których rocznie wytwarza się ok. 1 mln 400 tys. ton .

Produkcja nawozów potasowych opiera się w całości na surowcach importowanych. Największe złoża soli potasowej w Europie zlokalizowane są w Rosji, na Białorusi i w Niemczech. Z tego względu największymi producentami nawozów potasowych są firmy rosyjskie i białoruskie, takie jak: Silvinite JSC Company, Uralkali oraz Belaruskali. Duże ilości nawozów potasowych produkuje niemiecki koncern K+S Kali GmbH. Do głównych dostawców nawozów potasowych na rynek polski należy zaliczyć: Rosję, Białoruś, Litwę, Ukrainę i Czechy. Najważniejszymi importerami soli potasowej do Polski są: Aurepio, Chem Agra, B & B Warszawa i K + S Polska. Znaczne ilości soli potasowej importują także Zakłady Azotowe Puławy. Dane odnośnie wielkości importu potasu do Polski podawane przez statystykę masową są dosyć rozbieżne, a liczba importerów bardzo duża, stąd też ocena rzeczywistej ilości nawozów potasowych sprowadzanych na rynek polski jest bardzo trudna. Według danych Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego w 2005 r. do produkcji nawozów zużyto w Polsce ok. 290 tys. ton K2O (5). Roczne zużycie potasu w Polsce kształtuje się na poziomie ok. 400 tys. ton K2O (7).

W ciągu najbliższych lat nie przewiduje się znaczącej rozbudowy sektora nawozów mineralnych ze względu na wystarczające zdolności produkcyjne istniejących fabryk nawozów. Dalszy wzrost produkcji nawozów azotowych będzie prawdopodobnie dotyczył zmiany asortymentu produkcji nawozów stałych, przede wszystkim ograniczenia produkcji saletry amonowej o zawartości azotu powyżej 28% i zwiększenia produkcji saletrzaków lub RSM. Produkcja RSM jest bowiem korzystna zarówno dla zakładów chemicznych, ze względu na łatwą i stosunkowo tanią modernizację linii technologicznych do jego wytwarzania, jak i dla rolnictwa, bowiem efektywność produkcyjna i ekonomiczna jednostki azotu w tym nawozie jest największa. Jednak wzrost zużycia RSM w kraju będzie związany z rozbudową zaplecza logistycznego, a przede wszystkim ze zwiększeniem baz przeładunkowych i ilości zbiorników do jego magazynowania. W najbliższym okresie będzie prawdopodobnie następował wzrost produkcji nawozów NPK otrzymywanych metodą blendingu zarówno w zakładach nawozowych, jak i w sieci dealerskiej. Jest to stosunkowo tania metoda otrzymywania nawozów NPK o określonym składzie, której zaletą jest także ograniczenie kosztów transportu i ich rozsiewu.

Drugim segmentem polskiego rynku nawozowego są mniejsze przedsiębiorstwa (przeważnie prywatne), produkujące przede wszystkim nawozy płynne zarówno dolistne, jak i doglebowe. Produkują one bardzo dużą paletę nawozów przeznaczonych zarówno dla upraw polowych, ogrodniczych i sadowniczych, jak i do nawożenia trawników oraz ogródków przydomowych. Segment rynku nawozów dolistnych stanowi znakomite uzupełnienie sektora wielkiej syntezy chemicznej, jednak potencjał produkcyjny tego sektora w świetle statystyki masowej nie jest znany. Szacuje się, że w chwili obecnej wartość produkcji tego segmentu stanowi 5-10% wartości rynku wszystkich nawozów dostępnych w obrocie krajowym.

Źródło: INSTYTUT UPRAWY NAWOŻENIA I GLEBOZNAWSTWA PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

Migrola